Vlaamse Belastingadministratie teruggefloten door Raad van State

Vruchtgebruik/blote eigendom: schenkbelasting niet noodzakelijk

Om te plannen met onroerende goederen werd -vroeger- vaak gebruikt gemaakt van de techniek van ‘de gesplitste aankoop’, waarbij de ouders het vruchtgebruik en de kinderen de blote eigendom kochten van een onroerend goed. Bij het overlijden van de ouders doofde het vruchtgebruik uit en verkregen de kinderen de volle eigendom, zonder erfbelasting.

Maar… dat was zonder de Vlaamse Belastingdienst (Vlabel) gerekend en de zogenaamde fictiebepaling in het Wetboek Successierechten (artikel 9 W. Succ., nu art. 2.7.1.0.7 van de Vlaamse Codex Fiscaliteit (VCF)). De fiscus ging er bij zo’n gesplitste aankoop van uit dat het onroerend goed nog steeds in volle eigendom tot de nalatenschap van de ouders behoorde en het werd geacht als een legaat door de blote eigenaar te zijn verkregen. De wetgever ging er immers vanuit dat de vruchtgebruiker de blote eigenaar op een bedekte manier wou bevoordeligen door de gesplitste aankoop, terwijl de vruchtgebruiker in realiteit vaak gewoon de volledige aankoop betaalde. De kinderen konden op datum van het overlijden van de ouders het (tegen)bewijs leveren dat zij zelf de nodige middelen hadden om de blote eigendom te financieren. In de wetgeving werd niet verduidelijkt hoe dit tegenbewijs kan geleverd worden, maar jarenlang was het een algemeen aanvaarde praktijk dat een hand- of bankgift voorafgaandelijk aan de verkoop zodat de blote eigenaars hiermee hun deel van de aankoop konden financieren, een voldoende tegenbewijs was. Tot de fiscus plots het geweer van schouder veranderde en een niet-geregistreerde schenking niet meer als tegenbewijs aanvaardde.

Om bij ‘gesplitste aankopen’ te ontsnappen aan het vermoeden van bedekte bevoordeling kon tegenbewijs volgens de Vlabel enkel worden geleverd:

• Door aan te tonen dat er geen causaal verband bestond tussen de schenking en de gesplitste aankoop/inschrijving. (Tussen de gelden die de blote eigenaars ooit hadden ontvangen en de aankoop van hun deel in blote eigendom)
• Door aan te tonen dat de voorafgaande schenking werd onderworpen aan de heffing van het registratierecht voor schenkingen of aan de schenkbelasting.

Concreet betekende dit standpunt dat om erfbelasting te vermijden, schenkingen van effecten of geldbeleggingen met voorbehoud van vruchtgebruik niet langer voor een buitenlandse (bv. Nederlandse) notaris konden plaatsvinden, tenzij de akte nadien vrijwillig ter registratie werd aangeboden.
Later is de Vlaamse Belastingdienst nog een stap verder gegaan : Vlabel heeft in 2016 de interpretatie die gehanteerd werd voor de gesplitste aankopen van onroerend goed ook doorgetrokken naar de ‘gesplitste inschrijvingen van effecten of geldbeleggingen’ die zijn voorafgegaan door een niet-geregistreerde schenking.

In de praktijk kwam het erop neer dat de zogenaamde ‘kaasroute’ waarbij schenkers naar een Nederlandse notaris gingen om de blote eigendom van een beleggingsportefeuille aan de kinderen te schenken maar zichzelf het vruchtgebruik voorbehielden, ook niet meer door Vlabel als voldoende tegenbewijs werden beschouwd. Er was dan volgens Vlabel ook in dit geval sprake van een ‘bedekte bevoordeling’ met als gevolg dat bij overlijden van de vruchtgebruiker de geschonken effectenportefeuille toch weer zou onderworpen worden aan erfbelasting.

Een jaar later is Vlabel nog een stap verder gegaan door haar standpunt uit te breiden naar schenkingen met voorbehoud van vruchtgebruik van deelbewijzen van burgerlijke maatschappen (standpunt nr. 15004/B).

Wat denkt de Raad van State daar wel van?
In de praktijk was iedereen het erover eens dat deze interpretaties van Vlabel in strijd waren met de wet. Een voorafgaande openlijke schenking is immers per definitie geen bedekte bevoordeling, ongeacht of deze schenking al dan niet aan schenkbelasting onderworpen werd.

Deze standpunten werden in de rechtsliteratuur dan ook sterk betwist en een verzoek tot vernietiging werd aanhangig gemaakt bij de Raad van State. De Raad van State heeft dit standpunt nu op 12 juni jl. vernietigd. De vereiste van Vlabel dat de schenking voor de gesplitste aankoop van een (on)roerend goed en de schenking met voorbehoud van vruchtgebruik van gelden en/of effecten of van delen van een burgerlijke maatschap geregistreerd moest worden (met schenkbelasting als gevolg), is een stap te ver. Het volstaat aan te tonen dat er een voorafgaandelijke schenking geweest is, maar of die al dan niet geregistreerd is speelt geen rol.

Gevolgen
De vernietiging van het standpunt heeft een grote impact, omdat schenkingen met voorbehoud van vruchtgebruik van effecten, geldbeleggingen of deelbewijzen van burgerlijke maatschappen opnieuw voor een buitenlandse notaris kunnen plaatsvinden zonder de akte verplicht ter registratie in België aan te bieden om de erfbelasting te vermijden. De schenking zal dus toch niet onderworpen worden aan de erfbelasting bij overlijden van de vruchtgebruiker-schenker, althans in de veronderstelling dat de schenker niet overlijdt binnen de drie jaar na de schenking.

Wat de burgerlijke maatschappen betreft is het bovendien niet meer vereist dat de opbrengsten van de onderliggende activa steeds worden uitgekeerd aan de vruchtgebruiker. Het reserveren of incorporeren van vruchten zal niet meer beschouwd worden als een nieuwe gesplitste inschrijving waarvoor het bewijs van een niet-bedekte bevoordeling moet worden geleverd.
Gevolg is dat de vroegere planningstechnieken kunnen herleven. En, dat de ‘kaasroute’ terug geopend wordt…

En nu?
Vlabel heeft intussen via haar website meegedeeld dat zij bij toekomstig te behandelen dossiers het vernietigde standpunt niet langer zal toepassen. Belastingplichtigen die belast werden met erfbelasting omdat ze de regels van het standpunt niet gerespecteerd hebben, kunnen nog een bezwaarschrift indienen binnen de wettelijke bezwaartermijn van 3 maanden na de verzenddatum van het aanslagbiljet.

Vlabel kondigt wel aan het arrest verder te zullen onderzoeken op mogelijke consequenties en beleidsopties. Met andere woorden … misschien is het laatste woord nog niet gezegd in deze en komt er vroeg of laat een wetswijziging aan. We houden onze cliënten op de hoogte.