In het kader van successieplanning wordt regelmatig geschonken aan de volgende generatie. Maar kan je dit terug herroepen? Soms wijzigen omstandigheden waardoor men waardoor men spijt krijgt van de gedane schenking en hier wil op terugkomen. Denk maar aan een verslechterde verstandhouding met één van de kinderen of onvoorziene financiële behoeften.
Het overkwam Johan en Miet. Zij hebben enkele jaren geleden een beleggingsportefeuille in volle eigendom aan hun kinderen geschonken maar staan vandaag voor onvoorziene uitgaven en vrezen dat hun -resterende- vermogen onvoldoende is om deze te dekken. Zij stellen zich dan ook de vraag of het mogelijk is om de schenking aan hun kinderen te herroepen. Eens gegeven, blijft gegeven… maar is dat altijd zo? In voorkomend geval is er sprake van een schenking vermits Johan en Miet dadelijk én op onherroepelijke wijze afstand hebben gedaan van de geschonken effectenportefeuille en dit ten voordele van hun kinderen.
Dit betekent dan ook dat zij in principe niet meer op deze schenking kunnen terugkomen. De reden hiervoor is duidelijk: de wetgever wil op deze manier voorkomen dat de begiftigden aan de willekeur en de macht van de schenker onderworpen worden. Toch voorziet de wet enkele zeer specifieke en uitzonderlijke situaties waarin Johan en Miet de gedane schenking wél zouden kunnen herroepen.
Eerst nog even een kanttekening: op de onherroepelijkheid van de schenking bestaat er één grote uitzondering. Zo blijft de schenking tussen echtgenoten -gedaan buiten huwelijkscontract- wél steeds herroepbaar. Deze herroeping -waarvoor men geen reden moet opgeven- kan bovendien stilzwijgend gebeuren. In dit artikel wordt abstractie gemaakt van voormelde schenking tussen echtgenoten en zullen we ons enkel richten op de schenkingen die aan andere personen dan de huwelijkspartner gedaan worden.
Een eerste reden om op een schenking terug te komen, is het niet uitvoeren van de lasten en/of voorwaarden die aan de schenking gekoppeld werden. Maar deze ontbinding gebeurt niet automatisch. Het is de rechter die zich over de vraag totontbinding van de schenking zal buigen waarbij hij nagaat of de wanprestatie -waarvan sprake- voldoende ernstig is om over te gaan tot ontbinding. De rechter zal in zijn oordeel niet alleen rekening houden met de aard van de last, de omvang en de oorzaak maar ook met de tekortkoming en de wil van de betrokken partijen. Welnu, Johan en Miet hebben destijds inderdaad een aantal voorwaarden en lasten aan de schenking gekoppeld maar deze worden gerespecteerd door de begiftigde kinderen. Zodoende zullen Johan en Miet de schenking niet op basis van deze mogelijkheid kunnen herroepen.
Dat kan maar dan zou zich één van de volgende situaties moeten voordoen:
Laten we nu even kort stilstaan bij deze drie situaties.
De eerste (en minst waarschijnlijke) grond van herroeping is een aanslag op het leven van (één van) de schenkers. Dit betekent niet dat de aanslag effectief gebeurd moet zijn; het volstaat immers dat men kan aantonen dat (één van) de kinderen de intentie had om een aanslag te plegen.
Zo zal een poging tot moord in aanmerking komen als grond tot herroeping van de schenking, zelfs indien de betrokken begiftigde niet werd veroordeeld voor deze poging tot moord.
Een andere grond voor herroeping zijn mishandelingen, misdrijven of grove beledigingen ten opzichte van de schenker. Het is wel belangrijk dat de begiftigde bij het stellen van deze handelingen wel degelijk de bedoeling had om de schenker te kwetsen en nadeel te berokkenen. Bovendien moet door de gestelde handeling de morele integriteit en de waardigheid van de schenker zijn aangetast, zonder dat dit gepaard moet gaan met effectieve materiële schade.
Zo zou er bijvoorbeeld sprake kunnen zijn van morele mishandeling als de kinderen Johan en Miet tegen hun zin in een bejaardentehuis zouden plaatsen, ook al zouden zij nog perfect zelfstandig kunnen wonen. Ook het versturen van beledigende brieven en e-mails naar vrienden van Johan en Miet door (één van) de kinderen, zou een grond tot herroeping van de schenking kunnen zijn.
Het feit dat er na de schenking geen contact meer is geweest tussen Johan en Miet en (één van) hun kinderen, bleek in het verleden evenwel geen grond tot herroeping van de schenking.
Tenslotte kan de weigering om in het levensonderhoud van de schenker te voorzien, ook aanleiding geven tot herroeping van de schenking.
Maar ook deze mogelijkheid is aan strenge regels onderworpen. Zo zullen de schenkers effectief behoeftig moeten zijn én zullen de begiftigden zelf over voldoende financiële middelen moeten beschikken om de schenkers financieel te ondersteunen. Vermits Johan en Miet vandaag nog voldoende andere inkomsten en vermogen hebben.
De herroeping van een schenking zal overigens nooit van rechtswege of automatisch gebeuren maar vereist de tussenkomst van een rechter.
Bovendien kan niet om het even wie een dergelijke eis aanhangig maken bij de rechtbank. Het instellen van een vordering tot herroeping van de schenking is immers een persoonlijk recht dat in principe enkel toekomt aan de schenkers, behoudens in zeer specifieke gevallen waar ook de erfgenamen deze vordering kunnen instellen.
Men moet wel snel handelen want de schenkers hebben maar één jaar de tijd om een eis tot herroeping van de schenking in te dienen. Deze periode van één jaar begint in principe te lopen vanaf de dag waarop de feiten zich voordeden of vanaf de dag waarop de schenker op de hoogte was van de feiten.
Als de rechter voldoende gronden aanwezig acht voor de herroeping of de ontbinding van de schenking, dan zal de schenking met terugwerkende kracht herroepen of ontbonden worden. De schenking wordt met andere woorden geacht nooit te hebben plaatsgevonden en keert -vrij van lasten- terug naar het vermogen van de schenker.
Indien de schenking aan meerdere personen gebeurde dan zal de herroeping of ontbinding van de schenking uiteraard enkel uitwerking hebben ten opzichte van de begiftigde in kwestie.De schenking aan de andere begiftigden blijft dus bestaan.
Tot zover de mogelijkheden en gevallen waarin het volgens de wetgever mogelijk is om een schenking te herroepen of te ontbinden.
Geregeld worden in de schenkingsakte echter bijkomende ontbindende voorwaarden opgenomen. Vaak worden dan bepaalde situaties omschreven waarin het voor de schenker mogelijk is om de schenking te ontbinden.
Men kan hierbij o.a. denken aan:
De schenker die zich op één van bovenstaande situaties wenst te beroepen om over te gaan tot ontbinding van de schenking, zal zijn eis schriftelijk moeten ondersteunen en voldoende objectieve bewijsstukken moeten voorleggen (bijvoorbeeld processen-verbaal, rechterlijke uitspraken, medische attesten, …).
Eerst en vooral zijn schenkingen -anderen dan tussen echtgenotenin se onherroepbaar. Maar de wet voorziet wel enkele situaties waarin men zou kunnen overgaan tot herroeping of ontbinding van de schenking, bijvoorbeeld in geval van het niet uitvoeren van de lasten of ingeval van ondankbaarheid. In de schenkingsvoorwaarden kunnen wel nog andere specifieke omstandigheden worden vastgelegd die voor de schenker ook een reden vormen om de schenking te laten ontbinden.
Omwille van het belang dat men hecht aan het onherroepelijk karakter van de schenking, komt het aan de rechter toe om te beslissen of de door de schenker aangehaalde argumenten voldoende ernstig zijn om de schenking te herroepen. De schenker zal dus de bewijslast dragen en moet zijn eis tot herroeping bovendien tijdig instellen.
Eens een schenking -gedeeltelijkherroepen is, keert deze -gedeeltelijk- terug naar het vermogen van de schenker en dit vrij van enige lasten waarmee de begiftigde deze goederen zou hebben bezwaard.
Tot slot keren we nog even terug naar de vraag van Johan en Miet. Rekening houdend met het voorgaande en met de specifieke omstandigheden, zal het voor Miet en Johan zeer moeilijk worden om hun schenking te herroepen, tenzij hun financiële situatie in de toekomst drastisch zou wijzigen of de kinderen zich tegen hen zouden keren.
