Sinds 1 juni 2016 viseert Vlabel (de Vlaamse Belastingdienst) elke niet-geregistreerde schenking van effecten en geldbeleggingen waarbij de schenker zich het vruchtgebruik voorbehoudt.

Wanneer men te maken heeft met een zogenaamde gesplitste inschrijving van effecten of gelden op een (effecten)rekening waarbij de eigendom gesplitst is tussen de vruchtgebruiker en blote eigenaar dan wordt de blote eigenaar geacht het voorwerp van de schenking in volle eigendom als legaat te hebben verkregen in de nalatenschap van de vruchtgebruiker en zal hij daarop erfbelasting moeten betalen. Dit is het gevolg van de zogenaamde fictiebepaling van artikel 2.7.1.0.7, eerste lid van de Vlaamse Codex Fiscaliteit (VCF), het oude artikel 9 van het Wetboek Successierechten.

De enige manier om aan dit vermoeden te ontsnappen is volgens Vlabel te opteren voor een geregistreerde schenking: wanneer men de schenkingsakte voor een Belgische notaris verlijdt en de schenkbelasting betaalt, dan ontsnapt men aan de erfbelasting. Het vroegere (federale) standpunt stelde dat het voldoende was dat een schenkingsakte aan deze gesplitste inschrijving ten grondslag lag: als zou blijken dat op deze schenking geen schenkbelasting werd betaald, zoals bij Nederlandse schenkingsakten die worden verleden tussen Belgische rijksinwoners het geval is, dan volstond het dat de schenker nog minstens drie jaar bleef leven opdat er geen erfbelasting zou verschuldigd zijn. Deze zogenaamde ‘kaasroute’ werd dus door de Vlaamse fiscus vanaf 1 juni 2016 definitief afgevoerd omdat nu de vereiste van registratie, door de betaling van schenkbelasting, er werd aan toegevoegd. Nochtans twijfelen heel wat fiscalisten aan de wettelijkheid van het standpunt van Vlabel want nergens staat in de wet geschreven dat het om een in België (of Vlaanderen) geregistreerde schenking moet gaan.
Voor de goede orde: schenkingen van de volle eigendom van roerende goederen, zoals een beleggingsportefeuille, zijn nog steeds mogelijk via bankgift of via Nederlands notaris en zullen geen aanleiding geven tot schenkbelasting of erfbelasting op voorwaarde dat men de zogenaamde driejaarstermijn overleeft.

Sinds 27 april 2017, en ingaand vanaf 1 juni 2017, heeft Vlabel aan dit standpunt een nieuw punt toegevoegd: nu wordt ook het vruchtgebruik op aandelen van een burgerlijke maatschap geviseerd.

Juridisch vormt de burgerlijke maatschap een echte vennootschap, zij het één met onbeperkte aansprakelijkheid voor de vennoten (ook wel ‘maten’ genoemd) en waarbij de onafzetbare zaakvoerder (of zaakvoerders) het bestuur volledig in handen heeft. Op het vlak van de inkomstenbelastingen is een maatschap echter fiscaal transparant. Concreet betekent dit dat men fiscaal door de maatschap heen zal kijken om te bepalen hoe de bestanddelen van de maatschap moeten worden belast; er zal bijgevolg geen vennootschapsbelasting verschuldigd zijn op de beleggingen van de maatschap maar wel de bevrijdende roerende voorheffing zoals deze voor natuurlijk personen geldt.

Dankzij die eigenschappen wordt de burgerlijke maatschap door heel wat financiële planners en fiscalisten naar voor geschoven als een bijzonder nuttig controle-instrument voor ouders die al willen schenken naar de volgende generatie om de erfbelasting te vermijden maar eigenlijk nog steeds de scepter in handen willen houden gedurende hun leven. Wanneer de ouders bij dergelijke schenking zich dan ook nog eens het vruchtgebruik op de weggeschonken maatschapsaandelen voorbehouden, kunnen ze ook blijven profiteren van alle opbrengsten van de beleggingsportefeuille. En het wordt helemaal mooi als die schenking van de blote eigendom (met voorhoud van vruchtgebruik) voor een Nederlandse notaris plaatsvindt: er zal dan geen schenkbelasting, noch erfbelasting zijn verschuldigd op voorwaarde dat de schenker nog drie jaar blijft leven na de schenking.

Wat betekent deze wijziging in zienswijze van Vlabel nu concreet?

Vlabel is in die zin redelijk gebleven dat zij hun nieuwe standpunt niet retroactief laat ingaan:

Hoe kan men bewijzen aan Vlabel dat de vruchten niet meer geherinvesteerd werden binnen de maatschap en effectief werden uitgekeerd aan de vruchtgebruiker?

In se kan het geen kwaad dat de intresten en dividenden van de burgerlijke maatschap gedurende het jaar op de rekening van de burgerlijke maatschap blijven staan; het kan bijna ook niet anders want het is uiteindelijk de algemene vergadering van de maatschap die, nadat het boekjaar is afgelopen, zal beslissen wat er met de vruchten en de meerwaarden van de maatschap moet worden gedaan. Om te vermijden dat de vruchten van de maatschap alsnog zouden geherinvesteerd worden in de loop van het jaar waarin ze vallen en er op die wijze misschien niet meer voldoende cash is om uit te keren, raden we veiligheidshalve wel aan deze af te zonderen op een aparte rekening van de burgerlijke maatschap totdat de algemene vergadering van de maatschap formeel beslist deze vruchten ook effectief uit te keren aan de vruchtgebruiker(s).

Bij overlijden van de schenker zal men aan de fiscus het proces-verbaal van elke algemene vergadering moeten kunnen voorleggen om te bewijzen dat de algemene vergadering van de maatschap jaarlijks beslist heeft de vruchten aan de vruchtgebruiker uit te keren én ook het bewijs van de overschrijving naar de persoonlijke rekening van de vruchtgebruiker moeten kunnen leveren.

De burgerlijke maatschap als planningsinstrument is niet dood en begraven, noch moeten alle Nederlandse schenkingsakten uit het verleden waarin het vruchtgebruik voor de schenkers werd voorbehouden, nu worden bijgestuurd om dit vruchtgebruik af te schaffen, zoals sommigen in een eerste paniekreactie beweerden. Het bewijst wel nog maar eens dat ook voor een zogenaamd soepel planningsinstrument als de burgerlijke maatschap toch ook een duidelijke discipline nodig blijft inzake administratie. Die administratieve verplichtingen zijn niet afgelopen eens de statuten zijn getekend en de schenking achter de rug is.

Het bewijst nog maar eens dat de Vlaamse Belastingadministratie volop gebruik maakt van haar eigen bevoegdheid tot interpretatie van de regels inzake registratierechten, schenk- en erfbelasting. Dat dit helaas niet in het voordeel van de belastingplichtige gebeurt, was te verwachten en wordt elke dag opnieuw bewezen zelfs in die mate dat dezelfde belastingregels nu in het Noorden en het Zuiden van het land anders worden uitgelegd. Maar dat Vlabel in al haar ijver echter ook een aantal wetsbepalingen al te ruim of verkeerd interpreteert en geregeld zal worden teruggefloten door de rechtspraak, staat ook in de sterren geschreven.