Op welke wijze kan men afstand doen van het vruchtgebruik?
Indien de afstand of verzaking van het vruchtgebruik betrekking heeft op roerende goederen, dan kan de verzaking eenzijdig gebeuren door de vruchtgebruiker via een onderhands document. De blote eigenaars moeten zelfs niet tussenkomen.
Betreft de verzaking daarentegen onroerende goederen dan dient men beroep te doen op een Belgische notaris.
Principe: de afstand van vruchtgebruik is niet overdragend, maar uitdovend van aard
Het gevolg van de verzaking is dat het vruchtgebruik uitdooft, waardoor de blote eigenaars de volle eigendom van en dus ook de volledige beschikking over de beleggingsportefeuille of het vastgoed krijgen.
Dit betekent dat men op het ogenblik van de registratie van de akte - hetgeen niet verplicht is voor de afstand met betrekking tot roerende goederen - in principe slechts het algemeen vast recht van 50 EUR zal moeten betalen.
Tenzij de afstand gebeurde met begiftigingsoogmerk...
De fiscus stelt echter dat er bij de registratie van de notariële akte of de onderhandse overeenkomst toch schenkbelasting verschuldigd zal zijn indien de afstand gebeurde met begiftigingsinzicht (onder juristen de “animus donandi” genoemd) en dus effectief tot doel had om de blote eigenaars -begunstigden van de afstand - te bevoordelen.
De gevolgen van de kwalificatie als schenking zullen verschillend zijn al naargelang de afstand roerende dan wel onroerende goederen betreft.
Het gevolg van de verzaking is dat het vruchtgebruik uitdooft, waardoor de blote eigenaars de volle eigendom van en dus ook de volledige beschikking over de beleggingsportefeuille of het vastgoed krijgen.
De afstand van het vruchtgebruik over roerende goederen
Zoals eerder gezegd, kan u als schenker of langstlevende ouder zuiver en eenzijdig afstand doen van het vruchtgebruik dat u heeft over een beleggingsportefeuille. Dit betekent dat u geen beroep moet doen op een notaris. De akte zal bovendien niet geregistreerd moeten worden zodat er geen registratiebelasting - bijvoorbeeld algemeen vast recht of schenkbelasting - verschuldigd zal zijn.
Maar wat als u binnen de vijf jaar (vroeger drie jaar) na de niet-geregistreerde afstand van het vruchtgebruik zou overlijden? Zal er dan erfbelasting verschuldigd zijn over de waarde van het vruchtgebruik?
Welnu, de Vlaamse Belastingdienst heeft hieromtrent op 4 november 2024 het volgende standpunt ingenomen.
Indien men overlijdt binnen de vijf jaar na de niet-geregistreerde afstand van het vruchtgebruik - die met begiftigingsinzicht gebeurde - dan zal dit vruchtgebruik vermeld moeten worden in de aangifte van nalatenschap onder de rubriek “niet-geregistreerde schenkingen van roerende goederen”.
Vermits het vruchtgebruik evenwel eindigde door het overlijden van de vruchtgebruiker heeft het vruchtgebruik een economische waarde van 0 EUR en zal dat ook de waarde op datum van overlijden zijn die moet aangegeven worden.
Dit standpunt is niet alleen van toepassing op de niet-geregistreerde afstand na een schenking maar eveneens op de situatie waarin men het vruchtgebruik heeft verkregen ingevolge een erfenis.
Hoe zit het dan met onroerende goederen en de afstand van het vruchtgebruik?
Indien het een onroerend goed betreft, dan liggen de zaken iets moeilijker. Voor de afstand van het vruchtgebruik met betrekking tot een onroerend goed is immers steeds een notariële akte verplicht. Bovendien zal de akte – automatisch - geregistreerd worden en dienen een aantal publiciteitsvoorwaarden vervuld te worden om de afstand tegenstelbaar te maken aan derden. Hier moeten we een onderscheid maken tussen de afstand van het vruchtgebruik dat ontstaan is na een schenking en het vruchtgebruik dat ingevolge erfenis werd verkregen.
De eerste situatie betreft de afstand van het vruchtgebruik dat werd voorbehouden op het ogenblik van de schenking. Welnu, in deze situatie zal er geen schenkbelasting verschuldigd zijn over de afstand van het vruchtgebruik.
De reden hiervoor is dat er op het ogenblik van de schenking van de blote eigendom van het vastgoed schenkbelasting werd betaald over de waarde van de volle eigendom zodat er voor de daaropvolgende afstand van het vruchtgebruik een vrijstelling van schenkbelasting geldt4. Bijgevolg zal ter gelegenheid van de registratie van de notariële akte enkel het algemeen vast recht van 50 EUR betaald moeten worden.
Voor de afstand van het vruchtgebruik dat ontstaan is ingevolge een erfenis is het evenwel oppassen geblazen. De fiscus zal in dit geval immers steeds een begiftigingsinzicht vermoeden indien 1° de blote eigenaars in akte tussenkomen - zelfs als het om een andere reden is - en 2° er geen ander dan een fiscaal motief aan de grondslag van de afstand ligt en/of 3° de afstand maakt deel uit van meerdere handelingen en zorgt ervoor dat een volgende handeling fiscaal gunstiger belast zal worden.
Indien het een onroerend goed betreft, dan liggen de zaken iets moeilijker. Voor de afstand van het vruchtgebruik met betrekking tot een onroerend goed is immers steeds een notariële akte verplicht.
Het is dan aan de belastingplichtige om aan te tonen dat er geen sprake is van een schenking en dat de afstand ingegeven is door andere dan louter fiscale motieven.
In het verleden oordeelde de Vlaamse Belastingdienst evenwel systematisch dat men bij de afstand van het vruchtgebruik handelde met de bedoeling om de blote eigenaars te bevoordelen, met progressieve schenkbelasting tot gevolg.
Zelfs het argument dat de onderhouds- en/of andere kosten die ten laste kwamen van de vruchtgebruiker te hoog lagen, overtuigde de Vlaamse Belastingdienst in het verleden niet om te oordelen dat er geen begiftigingsoogmerk was.
Hier is de laatste jaren evenwel verandering in gekomen en zien we dat de Vlaamse Belastingdienst het argument van de té zware financiële plichten in hoofde van de vruchtgebruiker meer en meer aanvaardt als niet fiscaal motief zodat er dus geen schenkbelasting verschuldigd is bij de afstand van het vruchtgebruik.
Maar voorzichtigheid blijft geboden: het betreft immers standpunten en deze kunnen in de tijd, ten gunste of ten ongunste, wijzigen.
Bestaat er voor deze laatste situatie een alternatief?
Kwam het vruchtgebruik op het onroerend goed tot stand ingevolge een erfenis en wenst u bovenstaand risico te vermijden dan kan u er eventueel voor opteren om uw vruchtgebruik om te zetten.
Deze omzetting kan op verschillende manieren. Ofwel kopen de blote eigenaars de vruchtgebruiker uit mits
betaling van een éénmalige koopsom of een levenslange gewaarborgde/geïndexeerde rente, ofwel worden er goederen geruild. In de meeste gevallen wordt geopteerd voor het betalen van een geldsom door de blote eigenaar aan de vruchtgebruiker, waardoor de blote eigenaars de volle eigendom verkrijgen.
De bepaling van de waarde van het vruchtgebruik enerzijds en de blote eigendom anderzijds gebeurt in principe op basis van de omzettingstabellen voor het vruchtgebruik die jaarlijks worden gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad, in uitvoering van artikel 745sexies§3 van het Burgerlijk Wetboek. Deze tabellen houden o.a. rekening met de levensverwachting en het geslacht van de vruchtgebruiker, maar ook met het rendement van het vermogen.
Hoe ouder de vruchtgebruiker is, hoe kleiner de waarde van het vruchtgebruik en hoe minder de langstlevende zal ontvangen. Bij de omzetting van het vruchtgebruik zal er, in tegenstelling tot de verzaking, weliswaar geen schenkbelasting verschuldigd zijn, maar zal er wel een verdelingsrecht à rato van 2,5% (Vlaams Gewest) betaald moeten worden.
SAMENGEVAT
Indien u afstand wil doen van het vruchtgebruik over uw beleggingsportefeuille, is het raadzaam om dit op zuivere en eenzijdige wijze te doen in een onderhandse overeenkomst. Bovendien wordt deze overeenkomst bij voorkeur niet geregistreerd zodat de vraag of er al dan niet sprake is van een schenking irrelevant is. Zou u binnen de vijf jaar na de afstand overlijden, dan zal dit vruchtgebruik weliswaar opgenomen moeten worden in uw aangifte van nalatenschap, maar dit tegen een waarde van 0 EUR.
Betreft de afstand een vruchtgebruik dat verkregen werd naar aanleiding van de schenking van een onroerend goed, met betaling van schenkbelasting over de waarde van de volle eigendom, dan zal bij gelegenheid van de registratie van de akte betreffende de afstand enkel het algemeen vast recht van 50 EUR verschuldigd zijn.
Wenst u daarentegen afstand te doen van uw erfrechtelijk vruchtgebruik over één of meerdere onroerende goederen, dan is het belangrijk dat u op voorhand nagaat of deze afstand al dan niet als een schenking kwalificeert. Indien dit het geval zou zijn, dan zal er schenkbelasting betaald moeten worden over de waarde van het vruchtgebruik.
Een alternatief voor deze laatste situatie bestaat erin om geen afstand te doen van uw vruchtgebruik, maar om dit om te zetten in bijvoorbeeld een geldsom. In dit geval zal er wel een verdelingsrecht verschuldigd zijn, hetgeen in principe goedkoper zal zijn dan de progressieve schenkbelasting.
FAQ
1. Hoe kan ik afstand doen van vruchtgebruik op roerende goederen, zoals een beleggingsportefeuille?
U kunt als vruchtgebruiker eenzijdig afstand doen via een onderhandse overeenkomst, zonder tussenkomst van een notaris of de blote eigenaars. Als deze overeenkomst niet wordt geregistreerd, is er in principe geen registratiebelasting of schenkbelasting verschuldigd, tenzij er sprake is van een begiftigingsinzicht.
2. Moet ik naar een notaris voor afstand van vruchtgebruik op onroerende goederen, zoals vastgoed?
Ja, voor onroerende goederen is een notariële akte verplicht. Deze wordt automatisch geregistreerd, waarbij doorgaans enkel het vast recht van €50 verschuldigd is, tenzij de fiscus oordeelt dat er sprake is van een schenking. In dat geval kan er schenkbelasting verschuldigd zijn.
3. Wat gebeurt er als ik binnen vijf jaar na een niet-geregistreerde afstand overlijd?
Indien de afstand van het vruchtgebruik met begiftigingsinzicht gebeurde, moet dit worden vermeld in de aangifte van nalatenschap. Toch zal het vruchtgebruik gewaardeerd worden op €0, omdat het bij overlijden automatisch uitdooft.
4. Bestaat er een alternatief voor de afstand van vruchtgebruik bij onroerend goed uit erfenis?
Ja, u kunt ervoor kiezen om het vruchtgebruik om te zetten in een geldsom of een ander goed. In dat geval betaalt u geen schenkbelasting, maar wel een verdelingsrecht van 2,5% (in het Vlaams Gewest), wat vaak fiscaal voordeliger is.
Meer weten over vermogensplanning? Ontdek het hier of contacteer ons.
private bank
beleggen
